VHO- Tháng 11.2004, Đại tướng Võ Nguyên Giáp có chuyến về thăm quê 6 ngày (từ ngày 3 đến 8.11.2004), đây cũng làlần thăm quê cuối cùng của Đại tướng, để lại trong lòng người dân Quảng Bình tình cảm thân thương sâu nặng.

 Nhân dân Lệ Thủy đón Đại tướng

 Chị Võ Hồng Anh, con gái Đại tướng kể với chúng tôi rằng: Vào thời điểm cuối tháng 10.2004, sức khỏe của Đại tướng không được tốt. Như có linh cảm điều gì đó nên Đại tướng sốt sắng đề nghị đại tá Nguyễn Văn Huyên, thư ký, sắp xếp lịch cho Đại tướng về thăm quê thời gian gần nhất có thể.

Về thăm quê lần này Đại tướng đi bằng tàu hỏa. Tàu đến ga Đồng Hới lúc 5 giờ15 phút khi trời mờ sáng, đồng chí Phan Lâm Phương, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình cùng các đồng chí lãnh đạo tỉnh đến tận bậc cầu thang của toa tàu đón Đại tướng xuống. Trong chúng tôi không ai nói ra nhưng tâm trạng bùi ngùi, cảm nhận lần này có thể là lần cuối cùng Đại tướng về thăm quê nhà! Vừa xuống sân ga, Đại tướng nói: “Lần nào về quê cũng vui mừng, tình cảm quê hương thiêng liêng quý giá, được bàcon dành tình cảm đặc biệt nên trong người thấy khỏe ra”.

Lần vào thăm này mặc dù sức khỏe không được tốt, nhưng Đại tướng đã dành nhiều thời gian đến thăm một số địa phương, đơn vị, tiếp và nói chuyện với các đoàn đại biểu trong tỉnh đến thăm.

Nơi đầu tiên mà Đại tướng đến khi về quê nhà là nghĩa trang liệt sĩ của huyện Lệ Thủy, đặt ở xã Mai Thủy. Nơi đây có hàng ngàn người con của quê hương Lệ Thủy đi theo cách mạng suốt trong 2 cuộc kháng chiến trường kỳ đã ngã xuống, trong đó có liệt sĩ Võ Quang Nghiêm, người cha kính yêu của Đại tướng đã anh dũng hy sinh tại Huế trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Rồi Đại tướng đến thắp hương trước mộ mẹ được an táng ở quả đồi phía sau nghĩa trang huyện.

 Đại tướng trồng cây đa tại Di tích lịch sử chùa An Xá

Mặc dầu xa quê làm cách mạng đã 80 năm nhưng giọng nói của Đại tướng vẫn không có gì khác với người dân Quảng Bình. Thăm quê nhà lần này, cũng như các lần trước gặp lại bạn bè xưa, Đại tướng nhớ và gọi tên, hỏi chuyện các cụ rất thân tình.

Chuyến thăm quê này cómột chuyện làm cho Đại tướng vô cùng xúc động là khi được thấy ngôi nhà cũ xưa gắn bóvới bao kỷ niệm tuổi thơ của Đại tướng, được con cháu và chính quyền địa phương trùng tu lại.

Đại tướng nói, ngôi nhà bây giờ được trùng tu lại đúng nguyên trạng như ngôi nhà xưa của gia đình. Nhà gỗ 3 gian, 2 chái, cửa lợp lá nằm trên nền đất cũ, giữa khu vườn nhiều cây xanh. Đây là lần đầu tiên cũng là lần cuối cùng Đại tướng được ở trong ngôi nhà của mình kể từ ngày thoát ly ra đi làm cách mạng.

Đặt chân đến nhà, Đại tướng thắp hương cho tổ tiên, ông bà và cho người vợ, người đồng chíthân yêu, liệt sĩ Nguyễn Thị Quang Thái.

Đại tướng căn dặn con cháu là phải cố gắng giữ gìn ngôi nhà cẩn thận vì đó là ngôi nhàông bàmình để lại và được bà con và chính quyền góp sức trùng tu. Phải làm sao để ngôi nhà, vườn tược luôn có bàn tay chăm sóc của con người để khi bàcon đến thăm người ta không thấy nó lạnh lẽo. Rồi Đại tướng hỏi thăm những người bạn thiếu thời, ai còn ai mất, đời sống ra sao, bắt tay hỏi chuyện từng người đến thăm...

Tôi nhớ mãi nét mặt trầm tư của Đại tướng khi đứng dưới gốc cây khế trong vườn. Rồi Đại tướng chỉ cho chúng tôi cặn kẽ vị trí các cây đã trồng trong vườn ngày xưa. Đại tướng nói gốc mít ngày xưa cụ thân sinh trồng, nhà theo làng nước chạy giặc mấy lần, gốc mít cũng bị bom đạn cày xới mà vẫn kiên gan đứng đó, đợi chủ về. Sau này bão lụt, cây mít bị bật rễ, gia đình trồng lại cây mít khác trên nền đất cũ để làm kỷ niệm. Còn cây khế sau nhà đã hơn 100 tuổi. Dưới gốc cây ngày xưa Đại tướng thường hay ngồi học bài cùng những người bạn. Đại tướng kể lại nhiều chuyện xưa, hầu hết các câu chuyện đều gắn với kỷ niệm ngôi nhà và mảnh vườn nhà.

Buổi tối, Đại tướng tiếp bà con trong ngôi nhà của mình. Đại tướng dặn với chị Hồng Anh và chị Bình - là hai người con gái của Đại tướng - tự đi pha trà, rót nước mời bà con. Đại tướng dành nhiều thời gian hỏi chuyện bà con và chính quyền thôn An Xá, xã Lộc Thủy. Đại tướng hỏi rất cặn kẽ tình hình sản xuất, kinh tế- xã hội trong xã, trong thôn. Đại tướng hỏi còn bao nhiêu hộ gia đình đang dùng nước sông Kiến Giang. Được các đồng chí cán bộ xã cho biết đến nay có trên 60% hộ có giếng khoan, không còn hộ đứt bữa, hộ nghèo cũng ít, nét mặt Đại tướng tươi vui. Đại tướng hỏi cặn kẽ tình hình nhân dân vùng cát hai huyện Lệ Thủy và Quảng Ninh. Đây là vùng khó khăn nhất từ xưa. Nghe các đồng chí lãnh đạo huyện báo cáo tình hình, Đại tướng đã biểu dương việc tỉnh trong mấy năm qua đã đầu tư một số dự án phát triển kinh tế- xã hội vùng cát, nhất là xây dựng các tuyến đường ngang ra biển và cho rằng đó là việc làm sáng tạo, cần phát huy.

Đại tướng hỏi đồng chí Chủ tịch UBND xã Lộc Thủy về chuyển đổi công nghệ làm chiếu cói đến đâu. Đại tướng đề nghị với lãnh đạo địa phương quan tâm đến nghề làm chiếu truyền thống của làng An Xá, tổ chức khai thác tốt phá Hạc Hải và chú trọng đến môi trường, giáo dục, y tế; xem đó là nhiệm vụ quan trọng của Đảng bộ địa phương.

Đại tướng nhắc nhở cần thực hiện dân chủ cơ sở một cách thực sự, tài chính phải công khai, làm sao để dân tin vào cán bộ lãnh đạo mới giành được thắng lợi. Đại tướng nhắc nhở các đồng chí cán bộ thôn, xã cần phải quan tâm đến đời sống người nông dân. Đại tướng nói: “Tôi làm quân sự nhưng đã từng là chuyên gia dân cày nên rất quan tâm đến nông dân và công tác Hội Nông dân”. Đại tướng đề nghị chính quyền địa phương cần có giải pháp để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho bàcon, quan tâm hơn nữa các gia đình chính sách, người có công...

Chị Hồng Anh kể cho chúng tôi nhiều chuyện mà Đại tướng quan tâm đến quê nhà. Trong những lần nghe tin quê nhà bị bão lụt, Đại tướng đều điện thoại về hỏi thăm cặn kẽ tình hình bà con có bị thiệt hại gì nhiều không, Đại tướng không quên trích tiền lương gửi về ủng hộ bà con bị thiệt hại.

Đại tướng nói rằng ở ngoài này (Hà Nội) thường xuyên theo dõi tình hình quê nhà, ngày nào cũng đọc báo Quảng Bình. Về sau sức khỏe không được tốt, Đại tướng yêu cầu đồng chí thư ký đọc, tổng hợp tình hình Quảng Bình hằng ngày báo cáo lại. Đại tá Nguyễn Văn Huyên kể khá nhiều về sở thích của Đại tướng. Đại tướng rất thích các món ăn có xuất xứ từ quê hương Quảng Bình như cá bống kho của Lệ Thủy, bánh đa xúc hến, sò huyết nướng và bánh bèo Đồng Hới... Đây là những món mà lần nào về quê Đại tướng cũng ăn. 

 TRỌNG THÁI