VHO- Chiều 21.10, Cục Di sản Văn hoá (Bộ VHTTDL) đã chính thức lên tiếng trước thông tin về việc đấu giá 2 cổ vật triều Nguyễn đang được các nhà nghiên cứu, giới sưu tầm cổ vật trong nước và dư luận đặc biệt quan tâm.

Thông tin cổ vật Kim ấn “Hoàng đế chi bảo” sắp được đưa ra đấu giá thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, giới sưu tầm cổ vật và đông đảo dư luận

Cục Di sản văn hoá cho biết, trên website chính thức của hãng đấu giá MILLON (thành lập năm 1928, có trụ sở chính tại Paris - Cộng hòa Pháp), có đăng tải thông tin sẽ đưa ra đấu giá 329 cổ vật, trong đó có hai cổ vật của nhà Nguyễn (1802-1945), gồm 1 ấn vàng đúc năm 1823 triều Minh Mạng (1820-1841) và 1 bát vàng triều Khải Định (1917-1925). Phiên bán đấu giá hai cổ vật nêu trên dự kiến sẽ được tiến hành vào 11 giờ trưa ngày 31.10.2022 (giờ Paris).

Căn cứ thông tin đăng tải trên website của hãng đấu giá MILLON và ý kiến của một số chuyên gia về cổ vật, chiếc ấn vàng (lô số 101/329) chính là chiếc kim ấn “Hoàng đế chi bảo” được vị hoàng đế cuối cùng của vương triều Nguyễn là Bảo Đại, trao cho đại diện của Việt Minh là ông Trần Huy Liệu cùng với thanh bảo kiếm của vua Khải Định vào chiều ngày 30.8.1945.

Về việc này, Cục Di sản Văn hoá nêu ý kiến: Nếu đây là Ấn “Hoàng đế chi bảo” (thông tin cần được xác định chính xác thông qua các đánh giá và giám định chuyên môn) thì bên cạnh những ý nghĩa về lịch sử, văn hoá…, xét về khía cạnh chủ quyền sở hữu, chiếc ấn “Hoàng đế chi bảo” được dùng cho các hoạt động công quyền, chính sự của đất nước trong suốt một giai đoạn lịch sử.

Ngay khi nắm được thông tin về việc đấu giá hai cổ vật, Bộ VHTTDL đã có Công văn gửi Bộ Ngoại giao. Công văn nêu rõ về “hành trình” của cổ vật kim ấn “Hoàng đế chi bảo”: Sau ngày Toàn quốc kháng chiến (tháng 12.1946), hai cổ vật đã rơi vào tay người Pháp và đến ngày 8.3.1952, người Pháp tổ chức lễ trao lại ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại, rồi được đưa sang Pháp vào năm 1953. Trước khi qua đời (năm 1997), Bảo Đại đã di chúc để lại toàn bộ tài sản ở Pháp (trong đó có kim ấn “Hoàng đế chi bảo”) cho vợ là bà Monique Baudot, người Pháp. Bà Monique Baudot qua đời năm 2021, các tài sản trên thuộc về những người thừa kế và được mang ra bán đấu giá.

“Chiếc ấn “Hoàng đế chi bảo” được dùng cho các hoạt động công quyền, chính sự của nhà Nguyễn trong suốt một giai đoạn lịch sử, có ý nghĩa về lịch sử, văn hoá. Vì vậy, việc tìm cách đưa ấn về Việt Nam là cần thiết…”, Bộ VHTTDL nhấn mạnh.

Cũng tại Công văn này, Bộ VHTTDL đề nghị Bộ Ngoại giao chỉ đạo Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp kịp thời làm việc trực tiếp với hãng đấu giá MILLON để xác minh rõ thông tin liên quan đến việc đấu giá hai cổ vật nêu trên như thông báo của Hãng (gồm các thông tin về chủ sở hữu, tính hợp pháp của 02 cổ vật, giá dự kiến bán, khả năng đàm phán mua trực tiếp không qua đấu giá…).

Bộ VHTTDL nhấn mạnh đề nghị: “Nhanh chóng tìm hiểu và đề xuất phương án phù hợp nhất phù hợp với pháp luật nước sở tại và thông lệ quốc tế) để “hồi hương” 2 cổ vật căn cứ kết quả làm việc với hãng đấu giá.

Chống buôn bán trái phép cổ vật

Liên quan đến vấn đề giải pháp nhằm hạn chế vấn nạn “chảy máu cổ vật”, Cục Di sản Văn hoá cho biết, Việt Nam đã tham gia Công ước UNESCO 1970 về Chống buôn bán trái phép tài sản văn hóa từ năm 2005. Tuy nhiên, từ giữa thế kỷ XX, Việt Nam đã và đang xây dựng, hoàn thiện những quy định pháp luật về việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Đặc biệt, từ khi Luật di sản văn hóa năm 2001, được sửa đổi, bổ sung năm 2009 với hàng loạt các văn bản liên quan khác, việc quản lý di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia ở Việt Nam đã được thực hiện tốt, với sự tham gia của người dân và các cơ quan quản lý nhà nước liên quan.

Thông tin từ website chính thức của hãng đấu giá MILLON, cổ vật Bát vàng triều Khải Định (1917-1925) cũng sẽ được đấu giá trong phiên 11 giờ trưa ngày 31.10.2022 (giờ Paris)

Hiện nay, hệ thống pháp luật về di sản văn hóa ngày càng được bổ sung, hoàn thiện, bao gồm: 01 Luật, 01 Luật sửa đổi, bổ sung; 8 Nghị định của Chính phủ; 3 Quyết định và 1 Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ. Bộ VHTTDL đã ban hành 17 Thông tư, 8 Quyết định, 3 Chỉ thị theo thẩm quyền. Trong đó có một số văn bản quy phạm pháp luật với những nội dung liên quan đến việc quản lý di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia theo khuyến nghị của Công ước 1970 :

- Năm 2001, Luật di sản văn hóa được ban hành. Năm 2009, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa được ban hành với nhiều nội dung liên quan đến bảo vệ và phát huy giá trị di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia. Tiếp đó là Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật di sản văn hóa và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa (2010); Nghị định của Chính phủ quy định điều kiện kinh doanh giám định cổ vật và hành nghề bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh (2016).

- Năm 2002,  Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị về tăng cường các biện pháp quản lý, bảo vệ cổ vật trong di tích và ngăn chặn đào bới, trục vớt trái phép di chỉ khảo cổ học.

- Bộ VHTTDL cũng đã ban hành một số Thông tư nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về cổ vật, di vật, bảo vật quốc gia tại Việt Nam, gồm: Thông tư về hướng dẫn trình tự, thủ tục đăng ký di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia (2004); quy định trình tự, thủ tục đề nghị công nhận bảo vật quốc gia (2010); Quy định về điều kiện thành lập và hoạt động của cơ sở giám định cổ vật (2011); Quy định loại di vật, cổ vật không được mang ra nước ngoài (2012); Quy định về hồ sơ và thủ tục gửi, nhận gửi tư liệu di sản văn hóa phi vật thể, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia (2012); Quy định về sưu tầm hiện vật của bảo tàng công lập (2013); quy định tiêu chuẩn chuyên gia giám định cổ vật (2017).

Cùng với những văn bản quy phạm pháp luật nêu trên, việc quản lý di sản văn hóa ở Việt Nam còn được thực hiện với các quy định tại nhiều văn bản pháp luật liên quan khác như Luật Dân sự, Luật Hình sự, Luật Hải quan,...

Trong những năm qua, việc quản lý, bảo vệ di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia tại bảo tàng, di tích đã có những bước tiến rõ rệt hơn. Theo thống kê, số vụ mất cắp cổ vật tại bảo tàng, di tích những năm gần đây đã giảm hẳn cả về số lượng và mức độ nghiêm trọng, hầu hết các vụ vi phạm đều được các cơ quan điều tra giải quyết kịp thời, nhiều vụ việc được xử lý, trả lại cổ vật bị mất cắp.

Hầu như không còn tình trạng thăm dò, khai quật địa điểm khảo cổ không có giấy phép của Bộ trưởng Bộ VHTTDL (trường hợp khai quật thông thường), của Chủ tịch UBND cấp tỉnh (trường hợp khai quật khẩn cấp). Việc tự ý tìm kiếm, đào bới làm sai lệch hoặc gây nguy cơ xâm hại, hủy hoại địa điểm khảo cổ, di vật khảo cổ; trao đổi, mua bán và vận chuyển trái phép di vật khảo cổ đã giảm hẳn.

Với sự tham gia tích cực của Việt Nam trong việc thực thi các hướng dẫn của Công ước UNESCO 1970, một số nước đã điều tra và hoàn trả một số cổ vật có nguồn gốc Việt Nam, như Nhật Bản (chuông chùa Ngũ Hộ, tỉnh Bắc Ninh năm 1978), Đức (18 cổ vật năm 2018), Hoa Kỳ (trao trả cổ vật buôn bán trái phép vào Hoa Kỳ năm 2022),…

Đồng thời, những năm gần đây có một số cá nhân, tổ chức đã tham gia đấu giá cổ vật có nguồn gốc Việt Nam và hiến tặng cho các bảo tàng, di tích, như xe kéo của Hoàng Thái hậu Từ Minh được đưa về Huế năm 2015, cổ vật mũ quan đại thần và áo Nhật Bình triều Nguyễn cho Huế năm 2022.

Để tiếp tục tăng cường hiệu quả công tác quản lý Nhà nước trong lĩnh vực này, hạn chế vấn nạn “chảy máu cổ vật”, theo Cục Di sản Văn hoá, trong hồ sơ sửa đổi, bổ sung Luật di sản văn hóa thời gian tới đây sẽ chú trọng nội dung bổ sung, sửa đổi những quy định về chống buôn bán trái phép cổ vật. Bên cạnh đó, bổ sung quy định về tạo cơ chế, chính sách hồi hương cổ vật về Việt Nam; ưu đãi khuyến khích các tổ chức, cá nhân đưa những cổ vật là di sản văn hóa của Việt Nam về nước. Cục Di sản văn hoá khẳng định, những bất cập trước đây sẽ sớm được các cơ quan liên quan nghiên cứu, hoàn thiện để khắc phục, với mục tiêu lớn nhất là đưa những di sản văn hóa vô giá của Việt Nam sớm được “hồi hương”.

PHƯƠNG ANH