VHO- Ngày 17. 12. 2022, lễ khai mạc Triển lãm Nghệ thuật đồ thế và ra mắt sách Đồ mã Việt Nam được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

 Tín ngưỡng, tôn giáo trở thành một trong những nhu cầu cơ bản của con người, nhu cầu này chính là một phần trong quá trình tiến hóa và đóng vai trò quan trọng trong sự sinh tồn của loài người. Nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo đứng ngay sau các nhu cầu về “thể lý” cơm ăn, áo mặc và tình dục. Niềm tin thiêng liêng (tâm linh) là nền tảng của tín ngưỡng, tôn giáo từ thời tiền sử cho đến ngày nay. 
Với đại đa số loài người, nhu cầu về chỗ dựa tâm linh là không thể thiếu, nhất là trong cuộc sống bận rộn và đầy áp lực như hiện nay. Người ta tin rằng, có thể thông linh với các vị thần linh, “mua chuộc” các thần linh giúp đỡ họ bằng cách tôn thờ, hiến tế các lễ vật thông qua hệ thống các nghi lễ. 

Vật phẩm hiến tế là những lễ vật được dâng cúng lên thần linh trong một nghi lễ tín ngưỡng, tôn giáo của cá nhân/cộng đồng. Khi không đủ điều kiện kinh tế thì người ta có thể thay thế Động vật, Thực vật, Đồ vật thật bằng các hình thức đồ thế (Các vật phẩm mô phỏng đồ thật, có giá trị không bằng đồ thật). Trong một nghi lễ khi trong quy cách đòi hỏi phải cúng một loài gia súc nào đó, thì thay vì cúng đầy đủ cả con thì người ta lại cúng đầu và đuôi, cùng một số bộ phận khác tượng trưng cho một gia súc đầy đủ, hoặc người ta có thể dùng đồ mã hoặc tranh đồ thế vẽ hình gia súc đó. Tất cả đồ mô phỏng có giá trị thấp hơn đồ thật người ta gọi chung là đồ thế. Đồ mã Việt Nam đã xuất hiện từ thời Lý dựa trên bằng chứng về khảo cổ học. 
Việc đốt đồ mã là một phần trong thực hành nghi lễ tín ngưỡng dân gian và theo Đạo giáo, Tam giáo, pháp luật không cấm, công dân có quyền sử dụng hoặc không sử dụng đồ mã. Sử dụng đồ mã như thế nào là do ý thức của mỗi công dân. Tuy nhiên, việc sử dụng đồ mã quá mức cũng gây nên nhiều hệ lụy đối với xã hội (gây lãng phí), đối với môi trường (hỏa hoạn, ô nhiễm môi trường).

Trên thực tế, sẽ khó có thể cấm được việc đốt đồ mã/vàng mã một cách triệt để vì những lý do như đã phân tích. Vì vậy, thay vì cấm nên chăng cần tuyên truyền, vận động để có thể hạn chế số lượng, thay vì sử dụng đồ mã có thể dùng tranh đồ thế, vẫn có cùng một công năng trong thờ cúng nhưng vẫn thể hiện lòng thành với thần linh, âm hồn. Việc sử dụng tranh đồ thế thay thế cho đồ mã ngoài tác dụng giảm thiểu tác hại tới môi trường lại tiết kiệm tiền bạc. Nếu như một vấn hầu theo tín ngưỡng thờ mẫu cần tối thiểu khoảng 5.000.000 VNĐ thì dùng tranh đồ thế chỉ hết khoảng 500.000 VNĐ.

Một lựa chọn khác cho các gia đình là sử dụng bộ đồ mã mini với chiều cao khoảng 30 cm, chiều rộng khoảng 20cm do họa sĩ Yến Năng sáng tạo mẫu, xuất hiện trên thị trường khoảng vài năm trở lại đây. Bộ đồ mã mi ni này có thể sử dụng trên các nhà chung cư có hệ thống báo cháy tự động, có thể đốt trong một chiếc đĩa đường kính khoảng 35cm, ngoài ban công, phù hợp cho các gia đình trẻ, hiện đại. Ưu điểm của bộ đồ mã mi ni đó là màu sắc trang nhã, tạo hình tốt và quan trọng nhất là kích thước nhỏ, tiện dụng. Tuy nhiên, có những bộ đồ mã mi ni giá thành còn cao, có thể đắt hơn các bộ đồ mã bình dân hiện tại. 

Xuất phát từ vai trò của đồ mã trong cuộc sống người Việt Nam và vấn đề xã hội ngày nay, một số người vẫn chưa có cái nhìn thiện cảm và đa diện với đồ mã, nhà phê bình Nguyễn Thị Thu Hoà đã quyết tâm viết sách “Đồ mã Việt Nam” cũng như tổ chức triển lãm “Nghệ thuật đồ thế” để mang đến cho công chúng tham quan những cảm nhận về nét đẹp của nghề làm đồ thế nói chung, đồ mã nói riêng.
“Thông qua triển lãm tôi cũng mong muốn mỗi chúng ta hãy có nhận thức đúng đắn hơn về việc sử dụng đồ mã, có ý thức tiết kiệm tài chính cũng như không đốt đồ mã quá nhiều sẽ gây ảnh hưởng tới môi trường...”, nhà phê bình Thu Hoà cho biết.
Triển lãm mở cửa từ ngày 17.12 đến hết ngày 22.12.2022 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, 66 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội. 

BẢO NGÂN