VHO - Bộ trưởng Bộ VHTTDL vừa ký Quyết định số 611/QĐ –BVHTTDL xếp hạng Di tích danh lam thắng cảnh quốc gia đối với núi lửa Nâm B'Lang tại xã Buôn Choáh và xã Nâm Đà, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông.

Miệng và sườn di tích thắng cảnh núi lửa Nâm B’Lang. Ảnh: Thế Phúc

Theo đó, Khu vực bảo vệ di tích được xác định theo biên bản và bản đồ khoanh vùng các khu vực bảo vệ di tích trong hồ sơ. UBND các cấp nơi có di tích được xếp hạng tại Quyết định này, trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình, thực hiện việc quản lý nhà nước đối với di tích theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Theo hồ sơ di tích tỉnh Đắk Nông: Danh lam thắng cảnh núi lửa Nâm B’Lang nằm trên địa bàn xã Buôn Choah, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông. Xã Buôn Choah có diện tích tự nhiên là 4.64604 ha, với tổng số dân là 593 hộ và dân số 2.499 nhân khẩu (Theo số liệu niên giám thống kê năm 2022). Trong đó, thành phần dân tộc của xã gồm 14 dân tộc: Kinh, M’nông, Ê đê, Tày, Nùng, Sán Chỉ, Mường, Dao, Thái, Cao Lan, Mông,…với các tôn giáo chính: Phật giáo và Đạo tin lành.

Tên gọi “Nâm B’Lang” là tên của một ngọn núi lửa Nâm B’Lang thuộc xã Buôn Choah, huyện Krông Nô phát nguyên từ tên gọi (đặt tên) của người dân tộc thiểu số M’nông và Ê đê.

Sơ đồ vị trí  Danh lam thắng cảnh núi lửa Nâm B’Lang

Núi lửa Nâm B’Lang thuộc khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa, một năm có hai mùa rõ rệt: Mùa mưa bắt đầu từ tháng 5 đến đầu tháng 11 và mùa khô từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau; lượng mưa trung bình hàng năm 1.700 - 1.800 mm, thấp hơn lượng mưa trung bình của tỉnh; nhiệt độ trung bình 24,50 C; độ ẩm trung bình hàng năm là 85% và số giờ nắng trung bình 2.288 giờ/năm.

Theo ngôn ngữ của người dân tộc M’nông Preh, "Nâm B’Lang" có nghĩa: “Nâm” là núi, “B’Lang” là tên một loài hoa rừng, cụm từ “Nâm B’Lang” có nghĩa là núi hoa B’Lang, còn theo ngôn ngữ của người dân tộc Ê đê thường gọi "Chư B’Luk" hay “Chư R’Luh”; Âm “Chư” có nghĩa là “Núi”; chữ “B’Luk” là cội nguồn và chữ “R’Luh” là sụt lún.

 Như vậy tên gọi “Chư B’Luk” có nghĩa là núi cội nguồn, từ xa xưa người Ê đê gọi “Chư B’Luk” gọi là “Núi Cội Nguồn” được coi là một phần rất quan trọng trong đời sống tâm linh của người Ê đê và tên gọi “Chư R’Luh” người dân tộc Ê đê cho rằng trước đây ngọn núi này cũng có đỉnh nhọn như những ngọn núi khác nhưng vì một lý do nào đó nó đã bị sụt lún, nên đỉnh núi bị lõm xuống hình lòng chảo .

Với cách phát âm và ngôn từ của người M’nông, Ê đê gọi địa danh núi lửa “Nâm B’Lang, Chư B’Luk và Chư B’Luh” tuy có khác nhau nhưng người dân tộc thiểu số ở nơi đây và người dân địa phương đều hiểu và biết đến tên địa danh này.

Miệng núi lửa Nâm B’Lang. Ảnh: Ngô Minh Phương

Tuy nhiên, vào những năm gần đây, người dân địa phương ở nơi đây gọi địa danh này là núi lửa Nâm B’Lang. Bởi vì, địa danh này được người M’nông Preh vùng núi lửa (thuộc xã Buôn Choah) rất coi trọng cây BLang, họ tin mỗi cây có một vị thần linh cư ngụ, lên họ gọi vùng núi lửa này là Nâm B’Lang (núi hoa B’Lang) – nơi cư trú của các vị thần linh và được ví như “trái tim của cánh đồng dung nham”, có niên đại hàng triệu năm tuổi của vùng Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông.

Theo hướng từ dưới chân núi lên, Danh lam thắng cảnh núi lửa Nâm B’Lang có 4 bậc địa hình: Bậc đầu tiên có độ dốc thấp và thoải dần, chuyển hóa sang hình thái thung lũng Buôn Choah; Bậc thứ hai hơi nghiêng về phía Nam - Đông Nam là dấu vết của một dòng dung nham trước đây chảy từ núi lửa Nâm B’Lang theo hướng Nam - Đông Nam.

Các bậc đầu tiên và thứ hai được bao phủ bởi các mảnh basal lỗ rỗng với bề mặt bị phong hóa nhẹ; Bậc thứ ba có độ dốc giảm dần xuống phía Tây Bắc có thể là dấu vết của một dòng dung nham ở phía Tây Bắc, bề mặt của nó được bao phủ bởi các mảnh vụn basalt và tro núi lửa. Càng gần đỉnh, tro càng chiếm ưu thế. Bậc thứ tư cũng là đỉnh núi lửa Nâm B’Lang chủ yếu bao gồm tro và một lượng bom lava, đây có thể là sản phẩm của dòng dung nham kết thúc từ bậc 3.

Các nhà nghiên cứu vào hang núi lửa Nâm B’Lang. Ảnh: Ngô Minh Phương

Những mô tả trên về các đặc điểm hình thái cũng như các thành phần của núi lửa cho phép suy đoán rằng toàn bộ ngọn núi lửa Nâm B’Lang mà chúng ta thấy bây giờ được hình thành qua ít nhất 3 giai đoạn hoạt động. Thông thường, nếu núi lửa phun trào bởi dòng lava, nó ít có khả năng hình thành các đỉnh tròn đối xứng. Điều này là do các miệng hố thường bị phá hủy bởi dòng lava chảy ra từ miệng núi lửa. Tùy thuộc vào hướng di chuyển của dung nham, độ dốc của núi sẽ có hướng nghiêng tương tự như hướng chảy của lava.

 Hướng và độ dốc của sườn núi tại bậc 2 và 3 có lẽ là do hướng của dòng chảy magma trong thời gian núi lửa hoạt động. Trong khi tính liên tục của sườn núi tại bậc 1 với hình thái thung lũng hiện tại có thể phản ánh giai đoạn phun trào magma rất mạnh tạo thành đá basalt bao phủ toàn bộ thung lũng hiện tại.

Sườn núi tại bậc 3 di chuyển và kết nối thành các dải basalt dọc theo các hang động C9, C8, P8. Có lẽ đây là vụ phun trào dung nham gần đây nhất của núi lửa Nâm B’Lang để thành tạo loạt bazan cuối cùng, cùng lúc với việc tạo ra các hang động C8, C9, P8. Bậc 4 (đỉnh núi) là lớp vỏ núi lửa ở trên cùng có lẽ là sản phẩm của việc phun tro, phun trào núi lửa trước khi kết thúc giai đoạn phun trào núi lửa thực sự thứ 3. Vì vậy, có thể cho rằng bậc 4 và 3 được hình thành trong cùng giai đoạn phun trào.

Bản đồ Địa mạo núi lửa Nâm B’Lang trong khu vực Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông

Hang động núi lửa Nâm B’lang có giá trị to lớn về mặt di sản địa chất, văn hóa, lịch sử, địa lý… Đây cũng là khu vực chính của Công viên địa chất Đắk Nông đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) công nhận là Công viên địa chất toàn cầu vào tháng 7.2020.

Cách đây hơn 3.700 năm, núi lửa Nâm B’Lang đã phun trào dung nham với sức nóng lên tới 1.200 độ C và chính dòng chảy đó đã kiến tạo những hang động lớn nhỏ khác nhau ở vùng đất này. Nơi đây được các nhà nghiên cứu khoa học đánh giá tổng thể, do vận động kiến tạo của vỏ trái đất đã tạo nên một hệ thống hang động núi lửa độc đáo, được đánh giá là có chiều dài, đồ sộ và độc đáo nhất khu vực Đông Nam Á.

Cũng tại đây vào cuối tháng 11.2022, các chuyên gia quốc tế vừa khám phá ra một nhánh hang mới thuộc hang C7 với chiều dài được xác lập chính thức là 199m. Theo đánh giá của các nhà khoa học, các cửa hang núi lửa tại Đắk Nông là kiểu nguyên sinh tiêu biểu, được hình thành do hiện tượng thoát khí của dòng/ống dung nham.

Sinh hoạt văn hóa đồng bào dân tộc Đắk Nông. Ảnh: Ngô Minh Phương

Trao đổi với Văn Hóa, ông Lê Ngọc Quang, Giám đốc Sở VHTTDL Đắk Nông cho biết: Việc Bộ VHTTDL  xếp hạng Di tích danh lam thắng cảnh quốc gia  núi lửa Nâm B'Lang tại xã Buôn Choáh thể hiện sự quan tâm đối với công tác phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bản tỉnh. Đây cũng là cơ sở để địa phương  khoanh vùng bảo về, phát huy giá trí di tích danh lam thắng cảnh quốc này để thu hút người dân, du khách đến đây tham quan, tìm hiểu.

Hiện nay, toàn tỉnh Đắk Nông có 16 di tích đã được xếp hạng, trong đó: 1 cấp Quốc gia đặc biệt, 9 di tích cấp Quốc gia (gồm: 2 danh thắng, 606 di tích lịch sử, 1 di tích khảo cổ học), 6 di tích cấp tỉnh.

XUÂN HƯỚNG