VHO - Lễ hội Chá Mùn của người Thái (Thanh Hóa) được xem là một nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng dân tộc Thái đen trên địa bàn xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh với ước mong được thần linh phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng sinh sôi, tươi tốt, sức khỏe dồi dào, bản làng yên vui.

Tương truyền, xưa kia ở bản làng Mường Lúm đất đai cằn cỗi, hạn hán kéo dài, người dân đói khổ, vất vả, ma quỷ quấy phá, thường xuyên bị dịch bệnh, ốm đau triền miên, không có thuốc để chữa bệnh. Để cứu giúp dân làng, đồng bào dân tộc Thái đã cử người lên Mường trời cầu cứu Pó Then.

Lời kêu cứu của người Mường Lúm đã làm Pó Then động lòng thương xót và ra lệnh mở cổng trời cho quân lính, thần y xuống trần gian diệt trừ tà ma, chữa bệnh cứu giúp dân làng, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, lúa đầy bồ, khoai sắn đầy sân, bản làng yên ấm.

Lễ hội Chá Mùm của người Thái hút du khách đến xem

Bà Nguyễn Thị Mai Hương, Giám đốc Trung tâm Văn hóa – Điện ảnh Thanh Hóa cho hay, người Thái đen quan niệm, người trần gian không có phương sách nào khác để thoát khỏi ám hại của ma tà, dịch bệnh nên phải lên cầu cứu Pó Then. Pó Then đồng ý và ra lệnh cho quân mở cổng trời thả xuống trần gian một sợi lụa dẫn đường cho quân lính đi voi ngựa xuống giúp trần gian diệt trừ ma tà, chữa trị bệnh cứu người.

Con người ở Mường Lúm được Pó Then cứu sống, tổ tông người Thái đen đã cử những người có khả năng hành nghề lần theo sợi lụa lên Mường trời tạ ơn và học bí quyết. Khi đoàn người Mường Lúm (mo Mùn) đến Mường trời, Pó Then đã đồng ý và truyền những bí quyết, phương thuốc chữa trị.

Những năm qua, cứ vào tháng 9, tháng 10 (âm lịch), mo chủ loan báo đến các Lúc May (người bệnh) được mo Mùn cứu chữa chuẩn bị đồ lễ để góp vào lễ hội tại gia đình mo chủ. Lúc này, Mo chủ mời từ 4 - 6 người là các mo Mùn cùng hành nghề đến tổ chức lễ hội.

Theo thầy Mo cúng, trung tâm của lễ hội là cây bông (gọi là Bọoc mạy). Trên cây bông trưng bày đủ loài hoa, chim muông, cá, ếch, voi, ngựa, thuyền bè và được đặt ở gian chính ngôi nhà sàn Mo chủ. Gần cây bông đặt 2 vò rượu cần, một vò cắm 4 cần dành cho Mo chủ mời ông Then, một chĩnh 8 cần mời khách đến dự lễ hội.

Một mâm cúng chính (gọi là Pan thôn) đặt gần cửa sổ gian giữa ngôi nhà với ý nghĩa mời Pó Then và linh hồn các thế hệ Mo mùn đi trước đến chứng giám và phù hộ cho lễ hội. 30 mâm phụ (gọi là Pan bán - mâm ngọt) được đan bằng tre, nứa bày các loại hoa quả như chuối, mía, khoai lang, khoai sọ, cá nướng, xôi năm và một chai rượu kèm 30 chén cho 30 mâm được đặt trên nhà sàn với ý nghĩa tiếp đoàn tháp tùng Pó Then từ Mường trời xuống trần gian dự lễ hội Chá Mùn.

Hiện nay, Lễ hội Chá Mùn của người Thái (Thanh Hóa) được xem là một nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng dân tộc Thái đen

Được biết, Lễ hội Chá Mùn của người Thái gồm nghi lễ mời ông Then trên trời và linh hồn các thầy Mo đã quá cố về dự lễ hội; gọi vía người bệnh và mọi người về tham gia lễ hội; đón người cai quản địa phương và khách tham dự lễ hội; tổ chức các trò chơi, trò diễn và cuối cùng là tiễn Pó Then…

Cũng theo bà Nguyễn Thị Mai Hương, trong những năm gần đây, Lễ hội Chá Mùn được tái hiện tổ chức không những ở cộng đồng người Thái đen mà còn được giới thiệu, quảng bá rộng rãi trong cả nước để người dân và du khách biết đến lễ hội dân gian, văn hóa tín ngưỡng của người Thái đen. “Lễ hội cũng là nơi mọi người trong bản, trong mường đoàn kết, vui tươi, phấn khởi với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, chiêm ngưỡng cây bông, chuẩn bị cho tinh thần để đón chào một mùa xuân mới. Đối với các mo Mùn, lễ hội là dịp để tổng kết quá trình hành nghề 3 năm hái thuốc và chữa trị bệnh”, bà Nguyễn Thị Mai Hương nói.

Hiện nay, thực hiện Dự án 6 về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch, thì lễ hội Chá Mùn đang được tỉnh Thanh Hóa quan tâm, đầu tư phục dựng để hút khách phát triển du lịch. Đặc biệt, tỉnh Thanh Hóa mong muốn lễ hội Chá Mùn sẽ được công nhận là sản phẩm văn hóa phi vật thể quốc gia, để giới thiệu nét văn hóa của cộng đồng người Thái đen tới đông đảo nhân dân, du khách trong và ngoài tỉnh, góp phần phát triển sản phẩm du lịch độc đáo trong chuỗi các sản phẩm du lịch văn hóa trên địa bàn.

THẾ HỮU