VHO - Có thể nói “cơn bĩ cực” đã khiến các nhà làm phim Việt Nam có cơ hội nhìn lại mình, soi xét một cách cẩn trọng về những nguyên nhân của “thất bại” và “đại thắng”. Và sự chuyển mình âm thầm nhưng chắc chắn đã cho khán giả được thấy một mùa phim khá ngoạn mục của năm 2023.

Phim Nhà bà Nữ thu hút đông đảo khán giả Đà Lạt

Sau những khó khăn của dịch Covid-19 và những tác động khốc liệt của hậu Covid, giống như mọi ngành kinh tế - văn hóa khác, Điện ảnh Việt tưởng đã lịm đi với tổng số phim các năm 2020-2021 không còn bằng một nửa số lượng so với tổng số trung bình của các năm trước (42 đến 56 phim). Trong đó, tỷ lệ phim vì nhiều lý do phải chịu lỗ nặng chiếm đến 3/4 số phim ra rạp. Phim có doanh thu “an toàn” chỉ đếm trên đầu ngón tay.  
Tuy nhiên, có thể nói cơn bĩ cực đã khiến cho các nhà làm phim Việt  Nam có cơ hội nhìn lại mình, soi  xét một cách cẩn trọng về những nguyên nhân của “thất bại” và “đại thắng”. Và sự chuyển mình âm thầm được thấy một mùa phim khá ngoạn mục của 2023.  
Cú “đề pa” vừa bất đắc dĩ vừa chủ động trong và sau mùa dịch của giới làm phim Việt đã bùng nổ với những tác phẩm được công chiếu liên tiếp  trong 2023. Cho đến thời điểm tháng 12.2023, đã có hơn 40 phim được công chiếu, và sẽ còn hàng chục phim nữa hứa hẹn sẽ ra rạp dịp cuối năm… cho thấy sự trở lại ngoạn mục về số lượng. Và dù có gặt hái rực rỡ bằng doanh thu phòng chiếu hay không, khán giả đã được thấy những tác phẩm điện ảnh khá chững  chạc với nhiều thể loại phong phú. Từ hành động (Lật mặt 6 - Tấm vé  định mệnh, 578 - Phát đạn của kẻ  điên…); kinh dị (Mười, Kẻ ăn hồn -  sắp ra rạp), đến tâm lý xã hội (Nhà  bà Nữ, Con Nhót Mót Chồng…).  Điều đáng kể ở đây là các phim dù ở thể loại nào đều cho thấy sự chuyên nghiệp về tay nghề của các ê kíp làm phim và sự tiếp cận một cách chủ động với đề tài hoặc chí ít cũng là chất liệu văn hóa dân tộc.  
Đáng chú ý là các phim do ngân sách tài trợ đã tăng về số lượng (4  phim) và có phim để lại ấn tượng tốt cho công chúng như Hồng Hà nữ sĩ hay Đào, Phở và Piano - một  phim đoạt giải cao (Bông sen Bạc) một cách thuyết phục tại LHP Quốc gia vừa diễn ra tại Đà Lạt… Đây có lẽ là tín hiệu đáng mừng và gieo nhiều hy vọng cho dòng phim chính  thống được nhà nước tài trợ.  
Cùng với đó, sự khác biệt về nghệ  thuật của các tác phẩm  cũng đã cho giới làm nghề những suy ngẫm đáng kể. Đó là phim Bên trong vỏ kén vàng của đạo diễn trẻ Phạm Thiên Ân - đoạt giải Camera Vàng tại  LHP Canes. Bộ phim được xác định thuộc thể loại phim truyện, nhưng cách thức dẫn dắt câu chuyện và thủ pháp thể hiện lại mang đậm  phong cách phim tài liệu. Trong khi một số phim tài liệu của Việt  Nam sản xuất thời gian gần đây lại mang dấu ấn những thủ pháp của phim truyện hư cấu, khiến dấy lên những tranh luận của giới chuyên môn (Đại Hành Hoàng đế, Đại thi  hào Nguyễn Du…). Sự “mờ nhoè” các thể loại trong một tác phẩm điện ảnh phải chăng đang là một xu thế mà các nhà làm phim trẻ theo đuổi? Điều đặc biệt nữa là các phim tài liệu cũng thu hút sự chú ý của  khán giả và giới chuyên môn mạnh mẽ (Những đứa trẻ trong sương), điều chưa thấy trong những thời gian trước đây. 
Có lẽ đã đến lúc các nhà lý luận  điện ảnh đích thực cần xuất hiện  với những hội thảo, những bài viết giàu tính nghiên cứu khoa học để minh định diện mạo thực sự  của điện ảnh Việt đương đại. Về nhận với một tiếc nuối rằng, chúng  ta mới có những nhà báo điểm phim mà chưa có một nền lý luận điện ảnh trưởng thành. Đó là một thiệt thòi, một khiếm khuyết cho xã hội  và giới làm phim chuyên nghiệp. 
Trong một sự kiện diễn ra tại  Phú Yên với chủ đề Điện ảnh với Phú Yên do Hiệp hội Xúc tiến phát  triển điện ảnh chủ trì, những vấn  đề về điện ảnh đã được xới lên,  hướng đến kêu gọi sự tiếp ứng từ  các địa phương có chỉ số phù hợp  cho hoạt động sản xuất phim. Chỉ sau chưa đầy nửa tháng, trong  khuôn khổ LHP Việt Nam lần thứ  XXIII, Hội thảo chủ đề Một số vấn  đề trọng tâm trong xây dựng công nghiệp điện ảnh Việt Nam một  lần nữa xới lên những khát vọng, những giải pháp để Điện ảnh Việt  nhanh chóng hoà nhập với bản  đồ điện ảnh thế giới. Có lẽ đây là những tín hiệu đáng mừng, cho thấy điện ảnh nội địa đang được chú ý và giành nhiều thiện cảm từ xã hội. Có thể hy vọng rằng điện ảnh Việt trong tương lai gần sẽ có nhiều hơn những tác phẩm với đề  tài phong phú, và đặc biệt là những khuôn hình bắt mắt, không chỉ đẹp một cách “vu vơ” mà sẽ gắn bó với  những cảnh sắc kỳ thú và giàu bản  sắc dân tộc, góp phần thúc đẩy sự  phát triển của du lịch - một mong  ước không chỉ của giới làm phim. 
Cũng như mọi nền điện ảnh khác trên thế giới, số lượng các bộ phim ra rạp hằng năm dù ít hay nhiều thì tỷ lệ phim được coi là hay, đạt doanh  thu cao hoặc được giới chuyên môn  thừa nhận về chất lượng nghệ thuật  cũng chiếm tỷ lệ rất khiêm tốn giữa  trùng điệp những dự án lỗ vốn hoặc  chìm lấp trong sự thờ ơ của khán giả. Nhưng khi quan sát hiện tượng  nhiều phim bom tấn của nước ngoài  đổ bộ vào Việt Nam cũng phải chịu  lép vế phần nào trước tình yêu với  phim Việt của khán giả, thì có lẽ nên  mừng vì những khởi sắc sau một  thời gian bĩ cực của điện ảnh Việt.

TRỊNH THANH NHÃ