VHO - Công ước chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người (viết tắt là Công ước chống tra tấn hoặc Công ước CAT) là một trong chín điều ước cốt lõi của Liên Qợp quốc về quyền con người, được cộng đồng quốc tế đặc biệt quan tâm.

Nhận thức vai trò, vị trí quan trọng của Công ước CAT, Việt Nam đã không ngừng cố gắng, nỗ lực triển khai tổng thể các biện pháp để thực hiện có hiệu quả Công ước tại Việt Nam và đạt được những kết quả đáng ghi nhận, được các quốc gia, các tổ chức quốc tế đánh giá cao.

Hoàn thiện hệ thống pháp luật

Công ước được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua vào ngày 10.12.1984 theo Nghị quyết số 39/64 và bắt đầu có hiệu lực vào ngày 26.6.1987 sau khi được 20 quốc gia phê chuẩn. Ngày 28.11.2014, tại kỳ họp 8, Quốc hội khóa XIII nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Nghị quyết số 83/2014/QH13 về việc phê chuẩn Công ước. Việt Nam hoàn tất các thủ tục và nộp văn kiện phê chuẩn cho Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc vào ngày 5.2.2015 và trở thành quốc gia thành viên thứ 158 của Công ước vào ngày 7.3.2015.

Các đại biểu tham dự Lễ Tổng kết Chương trình hợp tác giữa Bộ Công an Việt Nam và Bộ Ngoại giao Hà Lan về Công ước chống tra tấn

Kể từ khi trở thành thành viên chính thức của Công ước CAT, Việt Nam đã tích cực tổ chức nhiều hoạt động hợp tác với đối tác nước ngoài trong phổ biến, hướng dẫn kỹ năng giảng dạy và nội dung Công ước, góp phần tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ, công chức, viên chức của Việt Nam. Cụ thể, Bộ Công an đã phối hợp với Đại sứ quán Vương quốc Hà Lan, Học viện Clingendael và các cơ quan liên quan tổ chức 10 Khóa tập huấn cho hàng trăm lượt cán bộ, chiến sĩ trực tiếp làm công tác điều tra, thi hành tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự, các báo cáo viên pháp luật, các giảng viên trong trường Công an nhân dân; phối hợp với UNDP Việt Nam, Đại sứ quán Vương quốc Bỉ tổ chức các hội nghị, hội thảo tuyên truyền Công ước CAT trên các tỉnh thành khác nhau của Việt Nam như Phú Thọ, Sa Pa, Đà Nẵng, TP.HCM với sự tham gia của các chuyên gia quốc tế.

Cùng với các hoạt động hợp tác quốc tế, Việt Nam đặc biệt chú trọng nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân về quyền con người và chống tra tấn. Ngày 12.1.2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 65/QĐ-TTg phê duyệt Đề án tuyên truyền, phổ biến trong cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân về nội dung Công ước chống tra tấn và pháp luật Việt Nam về phòng, chống tra tấn. Trên cơ sở Đề án tuyên truyền của Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, ngành và 63 địa phương đã xây dựng kế hoạch triển khai, ban hành các đề án tuyên truyền; biên soạn, phát hành, đăng tải hàng chục cuốn sách, tài liệu tuyên truyền trên các phương tiện thông tin truyền thông, báo chí, phát thanh, truyền hình.

Cùng với các hoạt động tuyên truyền, các cơ quan Nhà nước của Việt Nam đã tích cực, chủ động sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới hàng loạt quy định pháp luật trong nước để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của Công ước chống tra tấn cũng như đặt ra những trách nhiệm, nghĩa vụ cao hơn cho lực lượng thực thi pháp luật. Nhiều quy định về ngăn ngừa và trừng trị các hành vi liên quan đến tra tấn trong Công ước đã được nội luật hóa vào Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017), Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, Luật tố cáo năm 2018,  Luật Đặc xá năm 2018, Luật Thi hành án hình sự năm 2019, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật cán bộ, công chức và Luật Viên chức năm 2019, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giám định tư pháp năm 2020, Luật Cư trú năm 2020, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2020, Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 và hàng trăm văn bản hướng dẫn có liên quan nhằm chuẩn hóa các quy trình, công khai các quy định, bổ sung các chế định nhằm ngăn ngừa các hành vi tra tấn, bảo vệ những người có nguy cơ bị tra tấn cũng như hỗ trợ tốt hơn cho nạn nhân của hành vi tra tấn trong suốt quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo, điều tra, thi hành tạm giữ, tạm giam, truy tố, xét xử, thi hành án hình sự, bồi thường thiệt hại; nhiều quy định trong các văn bản này đã trả lời đúng và trúng các quan tâm, thắc mắc của Ủy ban chống tra tấn, các tổ chức quốc tế và đối tác nước ngoài.

Hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành nhằm việc ngăn ngừa các hành vi tra tấn. Cụ thể là hệ thống các văn bản: Về việc triển khai lắp đặt, khai thác, sử dụng ghi âm, ghi hình trong quá trình hỏi cung bị can nói riêng và trong quá trình tố tụng hình sự nói chung; về thi hành tạm giữ, tạm giam; về thi hành án hình sự; về khám chữa bệnh trong các cơ sở giam giữ; về khiếu nại, tố cáo; về bào chữa, trợ giúp pháp lý; về bồi thường thiệt hại; về quy tắc đạo đức nghề nghiệp; về xử lý kỷ luật cán bộ, chiến sĩ, công chức và viên chức; về dân chủ ở cơ sở; về cải cách tư pháp; về cải cách hành chính, đơn giản thủ tục hành chính.

Nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật

Trên cơ sở các thay đổi về văn bản quy phạm pháp luật, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã khẩn trương tổ chức triển khai áp dụng các quy định này, qua góp phần bảo đảm tốt hơn quyền của người dân nói chung và quyền của những người có nguy cơ bị tra tấn nói riêng cũng như nâng cao trách nhiệm của các cán bộ thực thi công quyền, từ đó, góp phần ngăn ngừa, hạn chế các hành vi tra tấn.

Việt Nam đẩy mạnh phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số để quản trị tốt quốc gia nhằm nâng cao năng lực quản lý điều hành của Chính phủ và các cơ quan chính quyền các cấp; cung cấp cho người dân và doanh nghiệp các dịch vụ công, tạo điều kiện cho người dân dễ dàng truy cập ở khắp mọi nơi; thực hiện một Chính phủ hiện đại, hiệu quả và minh bạch.

Người dân dễ dàng thực hiện các thủ tục hành chính trên Cổng Thông tin điện tử Quốc gia

Việt Nam đã triển khai thực hiện dân chủ ở cơ sở, đặc biệt là thực hiện dân chủ trong cơ sở giam giữ phạm nhân, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng thuộc Bộ Công an; Việt Nam đã thiết lập hệ thống phản ánh kiến nghị qua đường dây nóng, đặc biệt là đường dây nóng tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm của Bộ Công an.

Việt Nam chú trọng xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật thực hiện việc ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong hỏi cung bị can, qua đó, góp phần ngăn ngừa các hành vi tra tấn. Đến nay, Việt Nam đã hoàn thành lắp đặt thiết bị ghi âm, ghi hình cố định tại 204 phòng hỏi cung trên toàn quốc, thiết lập 25 phòng giám sát và lưu trữ dữ liệu tại 25 trại tạm giam, nhà tạm giữ; đã trang bị hàng  nghìn bộ thiết bị ghi âm, ghi hình và tủ bảo quản CD/CVC cho Công an các đơn vị, địa phương.                                                                                                                        

Cùng với đó, Việt Nam quan tâm tăng cường đầu tư, sửa chữa, nâng cấp, hoàn thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật, chuyên môn của cơ quan nhà nước, đặc biệt là các cơ quan trực tiếp thi hành tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự.

Việt Nam cũng đã thành lập Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương và Ban chỉ đạo cải cách tư pháp tại cấp tỉnh trên phạm vi toàn quốc để xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, trong đó có quyền không bị tra tấn.

Bữa ăn của phạm nhân luôn đảm bảo đủ chất dinh dưỡng và được chính phạm nhân chuẩn bị, giám sát

Việt Nam đã xây dựng mô hình phòng điều tra thân thiện để giải quyết các vụ việc liên quan đến người dưới 18 tuổi và xâm hại người dưới 18 tuổi; nỗ lực bảo đảm hơn nữa việc độc lập xét xử của Tòa án, quyền được xét xử công bằng, phù hợp với chuẩn mực quốc tế; tổ chức triển khai thực hiện hàng nghìn lớp giáo dục pháp luật, lớp dạy văn hóa, xóa mù chữ, lớp dạy nghề, lớp truyền thông, chống tác hại của ma túy và phòng, chống lây nhiễm HIV, AIDS cho hàng chục nghìn lượt phạm nhân hàng năm.

Cùng đó, công tác điều tra, truy tố, xét xử các hành vi liên quan đến tra tấn được Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân các cấp có thẩm quyền xem xét xử lý nghiêm minh, công khai, theo đúng quy định của pháp luật. Công tác thanh tra, kiểm tra, theo dõi, khảo sát, đánh giá chuyên đề việc chấp hành pháp luật trong công tác tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác, đơn khiếu nại, tố cáo; công tác thi hành tạm giữ, tạm giam và công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hình sự được tăng cường, kịp thời phát hiện những sai sót để từ đó tham mưu lãnh đạo các cấp chấn chỉnh các vi phạm, nhất là các vụ án có dấu hiệu oan, sai, các trường hợp trốn khỏi nơi giam giữ, các trường hợp chết tại các cơ sở giam giữ, trụ sở các cơ quan Công an và các vụ án có bị can, bị cáo nguyên là cán bộ cơ quan nhà nước.

Bên cạnh các hoạt động nhằm tăng cường thực hiện nghĩa vụ của thành viên Công ước chống tra tấn, Việt Nam đặc biệt quan tâm đến việc trình bày và bảo vệ Báo cáo quốc gia trước Ủy ban chống tra tấn. Theo đó, Việt Nam đã nộp Báo cáo quốc gia lần thứ nhất lên Ủy ban chống tra tấn vào năm 2017; trình bày và bảo vệ các thông tin, số liệu, nội dung mà Việt Nam đã nêu trong Báo cáo quốc gia lần thứ nhất trước Ủy ban chống tra tấn vào năm 2018.

Phạm nhân được sinh hoạt tôn giáo trong trại giam

Sau Phiên trình bày và bảo vệ Báo cáo quốc gia lần thứ nhất, ngày 7.12.2018, Ủy ban chống tra tấn Liên Hợp Quốc đã ban hành Báo cáo giữa kỳ đánh giá về việc triển khai thực hiện Công ước chống tra tấn tại Việt Nam. Trên cơ sở Báo cáo giữa kỳ của Ủy ban chống tra tấn, Việt Nam tiếp tục xây dựng và nộp Báo cáo giữa kỳ trả lời các bình luận, khuyến nghị này vào tháng 10 năm 2020, trong đó đã cung cấp đầy đủ các lập luận và số liệu chứng minh, qua đó khẳng định quan điểm nhất quán và xuyên xuốt của Nhà nước Việt Nam về việc nghiêm cấm tất cả các hành vi liên quan đến tra tấn, bức cung, dùng nhục hình và kiên quyết trừng trị nghiêm minh mọi hành vi vi phạm này. Cùng với đó, sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng các khuyến nghị phù hợp của Ủy ban chống tra tấn, với sự hỗ trợ ban đầu của UNDP Việt Nam, ngày 14.2.2023, Việt Nam đã ban hành Kế hoạch tăng cường thực thi hiệu quả Công ước chống tra tấn và các khuyến nghị phù hợp của Ủy ban chống tra tấn.

Với cam kết trở thành quốc gia thành viên có trách nhiệm của Liên Hợp Quốc nói chung và Công ước chống tra tấn nói riêng, vì mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, việc tham gia và tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả Công ước chống tra tấn sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật trong nước liên quan đến bảo vệ quyền con người, đồng thời nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức trong thực thi công vụ; khẳng định nỗ lực, quyết tâm và chính sách nhất quán, nhân văn của Nhà nước Việt Nam trong công tác bảo đảm quyền con người, quyền công dân, qua đó, góp phần nâng cao uy tín, hình ảnh của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế.

VŨ ĐỨC THẮNG

(Trường Chính trị Trường Chinh, tỉnh Nam Định)