VHO- Xung quanh những câu chuyện “loạn cái nhất” của kỷ lục Việt Nam gần đây, Văn Hóa có cuộc trao đổi với PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội.

 Chiếc nón hoa bách hợp lớn nhất Việt Nam được trao cho một công ty cũng đã gây nên sự phản ứng của dư luận Ảnh: BTC

 Ông Sơn cho biết: Nếu đó là việc tôn vinh các kỷ lục thực sự và công minh thì sẽ tạo ra sức tác động lan tỏa, làm tấm gương cho xã hội, mang lại niềm tự hào và động lực cho cộng đồng, thậm chí cả nước. Tuy nhiên, điều đáng buồn là, trong một số trường hợp, việc cố gắng đạt được kỷ lục một cách không xứng đáng đã tạo ra sự kệch cỡm, đặc biệt khi mục tiêu lập kỷ lục chỉ để phục vụ mục đích háo danh…

Không đáp ứng đầy đủ tiêu chí độc lập và khách quan

 P.V: Gần đây xuất hiện những kỷ lục chưa thật sự “tâm phục khẩu phục”, gây bức xúc không nhỏ trong dư luận, rằng cứ “to nhất”, “lớn nhất”, “nhiều nhất”, “lâu nhất”, “dài nhất”, “nặng nhất”, “cao nhất”… là vinh danh. Ông nghĩ sao về việc công nhận này, thực sự nó có giá trị không?

-PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Trong bối cảnh kinh tế thị trường, việc xây dựng thương hiệu là rất cần thiết để tạo ra sự quan tâm của khách hàng, uy tín cho sản phẩm, từ đó tạo ra những lợi ích khác nhau. Xây dựng thương hiệu, vì thế, cũng trở thành một thị trường “béo bở”, mảnh đất màu mỡ cho nhiều tổ chức, công ty tổ chức sự kiện, kể cả không ít hiệp hội để khai thác nhu cầu từ thương hiệu này. Không chỉ thương hiệu sản phẩm hàng hóa, các sự kiện văn hóa nghệ thuật hay thậm chí là thương hiệu cá nhân như chúng ta thấy vừa qua, nào danh hiệu người đẹp, hoa hậu đến một loạt danh xưng “ông hoàng”, “ông vua”... là những chỉ báo cho thấy nhu cầu xã hội đối với thương hiệu nói chung, công nhận kỷ lục như chúng ta đang đề cập đến nói riêng.

Như vậy, nếu đó là việc tôn vinh các kỷ lục thực sự và công minh thì sẽ tạo ra sức tác động lan tỏa, làm tấm gương cho xã hội, mang lại niềm tự hào và động lực cho cộng đồng, thậm chí cả nước. Tuy nhiên, điều đáng buồn là, trong một số trường hợp, việc cố gắng đạt được kỷ lục một cách không xứng đáng đã tạo ra sự kệch cỡm, đặc biệt khi mục tiêu lập kỷ lục chỉ để phục vụ mục đích háo danh, phô trương mà không quan tâm đến giá trị thực, trách nhiệm xã hội từ kỷ lục đem lại. Điều này khiến chúng ta phải suy nghĩ nhiều hơn về ý nghĩa thực sự của việc thiết lập kỷ lục cũng như cách thức và quan điểm khi xác định và công nhận các kỷ lục.

Thay vì tập trung vào việc thiết lập kỷ lục một cách khá dễ dãi, thể hiện sự háo danh là nhiều hơn, hay thậm chí trục lợi từ việc tạo kỷ lục, chúng ta có thể hướng đến việc vinh danh kỷ lục để thể hiện sự khám phá, sáng tạo và đóng góp cho xã hội một cách ý nghĩa và bền vững.

 Bên cạnh yếu tố tích cực, dư luận cũng cho rằng, không hiểu tổ chức này căn cứ vào những tiêu chí gì mà công nhận một số kỷ lục kỳ cục, “vớ vẫn” đến vậy, và dường như rất ít tác dụng trong đời sống vì người ta sẽ quên ngay sau khi vinh danh. Ở góc độ của mình, ông nhìn nhận như thế nào về vấn đề này?

- Rõ ràng, việc tổ chức trao một số kỷ lục vừa qua đã gây tranh cãi rất nhiều trong dư luận về chất lượng giải thưởng cũng như cách thức công nhận kỷ lục. Tôi nghĩ rằng, sở dĩ có chuyện đó là do có thể không đáp ứng đầy đủ tiêu chí độc lập và khách quan trong quá trình đánh giá. Nếu chúng ta không tuân thủ quy trình đánh giá chặt chẽ hoặc chịu ảnh hưởng của nhóm lợi ích nào đó, thì sự công nhận của họ có thể không được coi là đáng tin cậy.

Tiếp theo là việc thiếu minh bạch và công khai. Nếu tiêu chí và quy trình đánh giá không được công bố rõ ràng, công chúng và dư luận sẽ khó hiểu được cơ sở và cách thức các hội đánh giá và công nhận. Điều này dễ dẫn đến sự nghi vấn về tính minh bạch và độ tin cậy của quá trình này. Bên cạnh đó, tôi cũng cho rằng, các hội công nhận thường có giới hạn về quy mô và phạm vi công nhận. Có thể có nhiều tổ chức, sản phẩm hoặc cá nhân không được đánh giá hoặc không đáp ứng tiêu chí để nhận được công nhận từ các hội này. Điều đó dẫn đến một số người tin rằng, các hội công nhận không thể đánh giá và công nhận một cách toàn diện. Cuối cùng, có thể do mỗi hội công nhận có thể áp dụng các tiêu chuẩn khác nhau cho việc đánh giá và công nhận. Sự chênh lệch này có thể dẫn đến sự mâu thuẫn trong việc đánh giá giá trị và tầm quan trọng của việc nhận được công nhận từ các hội khác nhau.

Chính vì thế, chúng ta rất cần uy tín, sự nghiêm túc, trách nhiệm xã hội của các hội, dưới sự giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước, để đảm bảo tính khách quan và tin cậy trong việc công nhận, áp dụng tiêu chuẩn rõ ràng, minh bạch và có quy trình đánh giá đáng tin cậy.

Thiếu nguồn lực và hệ thống quản lý

Là một chuyên gia nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa, ông nhìn nhận và đánh giá thế nào về yếu tố tích cực lẫn hạn chế trong việc công nhận kỷ lục ở Việt Nam trong thời gian qua?

- Ở khía cạnh tích cực, tôi cho rằng, việc công nhận kỷ lục nhìn chung vẫn mang ý nghĩa quan trọng trong việc ghi nhận thành tựu và giới thiệu giá trị của một quốc gia như Việt Nam tới thế giới. Ở đó, việc công nhận kỷ lục có thể tạo động lực cho các cá nhân, tổ chức và cộng đồng để đạt được thành tựu cao hơn và thúc đẩy sự đổi mới trong nhiều lĩnh vực. Nó khuyến khích sự cạnh tranh và sáng tạo, đẩy mạnh năng lực và tiềm năng của người dân trong việc vươn lên và vượt qua giới hạn hiện tại. Trên cơ sở đó, ở khía cạnh văn hóa, công nhận kỷ lục sẽ góp phần thúc đẩy và bảo tồn giá trị văn hóa độc đáo của Việt Nam. Các kỷ lục liên quan đến văn hóa, như văn hóa dân gian, nghệ thuật truyền thống, đóng góp vào việc gìn giữ và phát triển văn hóa đặc biệt của đất nước, tạo thương hiệu để chúng ta phát triển công nghiệp văn hóa, xây dựng sức mạnh tổng hợp quốc gia.

Tuy nhiên, nếu quá trình đánh giá và công nhận kỷ lục có thể thiếu sự đồng nhất và minh bạch trong tiêu chí và cơ chế xác định sẽ dẫn đến sự hiểu lầm, tranh cãi và không tin tưởng từ công chúng và dư luận. Hạn chế này đến từ việc thiếu nguồn lực và hệ thống quản lý. Việc đánh giá và công nhận kỷ lục đòi hỏi nguồn lực và hệ thống quản lý hiệu quả. Thế nhưng, có thể có sự thiếu hụt về nguồn lực và cơ sở cần thiết để thực hiện quá trình này một cách toàn diện và chuyên nghiệp. Ngoài ra, điều này có thể xuất phát từ việc thiếu tiêu chuẩn quốc tế. Tiêu chuẩn và quy trình công nhận kỷ lục ở Việt Nam có thể không tương đương với các tiêu chuẩn quốc tế, dẫn đến sự không thống nhất trong việc đánh giá và công nhận từ đó có những khó khăn trong việc so sánh và thừa nhận các kỷ lục quốc tế, cũng như tạo ra sự nghi ngại từ trong nước.

Qua một số “nhận diện” như trên, theo ông đã đến lúc cần có biện pháp chấn chỉnh để kỷ lục xứng đáng là kỷ lục Việt Nam, theo hướng thà ít nhưng “cốt tinh”?

- Theo tôi, để chấn chỉnh nhằm hướng tới kỷ lục ở Việt Nam đạt được độ “quý hồ tinh, bất quý hồ đa”, chúng ta cần quan tâm đến một số giải pháp. Thứ nhất, cần tăng cường công khai thông tin và nâng cao nhận thức của công chúng về tiêu chuẩn của các kỷ lục để giúp mọi người hiểu rõ hơn về các yêu cầu và tiêu chí để đạt được một kỷ lục, từ đó đảm bảo tính chính xác và độ chuẩn mực của các kỷ lục.

Cạnh đó, cần thiết lập quy trình đánh giá chặt chẽ với quy định rõ ràng và công bằng để xác định liệu một thành tích nào đó có đủ điều kiện để trở thành một kỷ lục hay không. Quy trình này nên được thiết kế sao cho minh bạch và công khai, tránh những ảnh hưởng không công bằng hoặc thiên vị. Thứ ba, cần có sự giám sát độc lập từ các tổ chức hoặc chuyên gia có uy tín để đảm bảo quy trình đánh giá được tiến hành một cách công bằng và đúng quy định để giúp đảm bảo tính khách quan và chuẩn xác của quy trình xác định kỷ lục. Thứ tư, cần xử lý các vi phạm nghiêm minh và mang tính làm gương.

Nếu có bất kỳ vi phạm nào liên quan đến quy trình xác định kỷ lục cần có biện pháp xử lý thích hợp để đảm bảo sự công bằng và đúng quy định. Việc xử lý nghiêm các hành vi gian lận hay vi phạm quy trình sẽ tạo ra một môi trường lành mạnh và đáng tin cậy cho việc xác định kỷ lục.

Xin cảm ơn ông! 

 NGUYỄN THANH SƯƠNG (thực hiện)