VHO- GS Nikolai Ivanovich Niculin đến với Việt Nam từ rất sớm. Ngay sau hòa bình lập lại ở miền Bắc, chàng thanh niên Matxcơva mới vừa ngoài 20 tuổi đã có mặt trên dải đất hình chữ S để học tiếng Việt và tìm hiểu văn hóa Việt. Ngày 4.11.1954, Bác Hồ đã mời nhà Việt Nam học tương lai đến dự buổi chiêu đãi nhân dịp đại sứ Liên Xô A.A.Lvritsep nhậm chức tại Việt Nam.

GS Nikolai Ivanovich Niculin

Hơn nửa thế kỷ đồng hành cùng văn học Việt, ông đã dành trọn tình yêu và nhiệt huyết của đời mình cho mảnh đất này. Hiếm có người nước ngoài nào lại có mối quan hệ gắn bó và cộng tác với nhiều thế hệ những người nghiên cứu, sáng tác văn học ở Việt Nam như N.I.Niculin. Với khả năng bao quát, chiếm lĩnh tư liệu rộng lớn, am hiểu sâu sắc lịch sử, đất nước và con người Việt Nam, ông đã đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ văn hóa hữu nghị Việt - Nga, cũng như trong việc giới thiệu nền văn học Việt Nam ở Nga và rộng hơn là góp phần vào quá trình giao lưu với văn học thế giới. Không những vậy, N.I.Niculin còn là người trực tiếp tham gia và đóng góp một phần công sức vào tiến trình lịch sử văn học Việt Nam suốt mấy chục năm qua.

Với vốn tri thức phong phú, uyên bác, lại được sống và làm việc ở nước Nga - trung tâm lý luận và nghiên cứu văn học lớn của thế giới - ông đã được tiếp cận với nhiều công trình có tính kinh điển cũng như các vấn đề khoa học hiện đại của chuyên ngành Ngữ văn. Vận dụng nhuần nhuyễn các nguồn lý luận vào thực tiễn văn học Việt Nam, các công trình nghiên cứu của GS Niculin không chỉ làm phong phú ngành Việt Nam học trên thế giới nói chung mà còn trực tiếp góp phần bổ sung, gợi mở nhiều định hướng khoa học cho các nhà nghiên cứu Việt Nam tham khảo ở nhiều phương diện. Chúng ta có thể thấy được cách tiếp cận và lý giải nhiều vấn đề của văn học Việt Nam một cách độc đáo và sắc sảo qua con mắt một học giả nước ngoài.

Đối với văn hóa và văn học dân tộc Việt Nam, GS Niculin hướng sự quan tâm của mình tới nhiều lĩnh vực khác nhau. Từ Thần thoại Việt - Mường, Đẻ đất đẻ nước, Sử thi Ê Đê, Mã Lai đến các danh ngữ Việt như Ông Đống, Phù Đổng (Gióng)…, tác giả đã mở rộng vấn đề, so sánh folklore Việt Nam trong tương quan với tính cộng đồng văn học Đông Nam Á. Với văn học Trung đại, N.I.Niculin đã đưa ra cách hình dung mới mẻ, chỉ ra những mối liên hệ và so sánh đầy sức thuyết phục (những bài viết về Nguyễn Du và Truyện Kiều, thơ Hồ Xuân Hương, Cung oán ngâm của Nguyễn Gia Thiều…). Về văn học hiện đại, ông cũng có những đóng góp quan trọng. Đặc biệt từ sau thời kỳ đổi mới (1986), N.I.Niculin đã có loạt bài nhìn nhận và đánh giá về văn học Việt Nam trên tinh thần khách quan, khoa học, thẳng thắn và đầy trách nhiệm. Qua đó ông đã chỉ ra đổi mới là một yêu cầu tất yếu của lịch sử nhưng không thể rời xa những nguyên tắc cơ bản.

Một trong những đóng góp quan trọng của N.I.Niculin là khi nghiên cứu văn học Việt Nam là ông thường nhìn nhận trong mối tương quan giao lưu quốc tế, đặt nền văn hóa, văn học Việt Nam vào giữa lòng thời đại. Ông thuộc thế hệ những nhà nghiên cứu văn học Việt Nam đầu tiên, có công lớn trong quá trình xây dựng bộ tuyển Văn học đương đại Việt Nam (15 tập) bằng tiếng Nga; đồng thời, góp phần đào tạo nhiều TS trong ngành Nghiên cứu Văn học Việt Nam.

N.I.Niculin đã đến với văn học Việt Nam không chỉ như một chuyên gia, mà còn như một sứ giả của tình hữu nghị. Với những đóng góp xuất sắc của mình, ông đã được Nhà nước ta tặng thưởng Huân chương Hữu nghị cao quý. Ông thực sự là người bạn lớn thủy chung của nhân dân Việt Nam qua suốt chặng đường hơn nửa thế kỷ, người đã mang theo vào cõi vĩnh hằng tâm hồn Nga hòa quyện với tâm hồn Việt.

LƯU KHÁNH THƠ