VHO- Trong bối cảnh hiện nay, các tổ chức văn hóa nghệ thuật (VHNT) cần có sự chuyển đổi cơ chế hoạt động để phù hợp hơn với nền kinh tế thị trường, ở đó, sự năng động, sáng tạo, biết cách xây dựng và khai thác thương hiệu, phát triển khán giả, đặc biệt là thu hút các nguồn lực từ xã hội thông qua các kênh đóng góp khác nhau, nhất là các loại quỹ như quỹ tài trợ, quỹ từ thiện, quỹ tín thác.

 Khách tham quan được giới thiệu về kiến trúc bảo tàng khi tham gia chương trình trải nghiệm “Bác Cổ - Mùa hoa gạo” tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia Ảnh: X.C

 Đây chính là cách để tháo gỡ những điểm nghẽn, khai thông nguồn lực cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật.

Hỗ trợ và đáp ứng nhu cầu cho các tổ chức VHNT

Vừa qua, chúng ta chứng kiến sự ra đời của Quỹ bảo tồn di sản Huế như là một thử nghiệm mới cho việc hình thành quỹ hỗ trợ VHNT. Trước kia, chúng ta đã từng cho ra đời Quỹ phát triển điện ảnh, Quỹ văn hóa hay một số các quỹ khác nhau. Tuy nhiên, những kinh nghiệm về phát triển các loại quỹ này chưa đủ để chúng ta tạo ra đột phá cho việc huy động nguồn lực cho phát triển văn hóa.

Điều này buộc chúng ta phải suy nghĩ nhiều hơn về cách thức huy động nguồn lực thông qua quỹ hiệu quả hơn, vừa phù hợp với xu thế thế giới, vừa phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, để tránh việc các quỹ đầu ra thì có, đầu vào thì không, hoặc quá ít ỏi, dựa quá nhiều vào Nhà nước mà thiếu cơ chế, chính sách hấp dẫn cho các thành phần ngoài xã hội. Các quỹ tín thác (Trust Fund) có thể là một giải pháp như vậy.

Quỹ tín thác và các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác có những điểm tương đồng và khác nhau như sau: Về mục tiêu: Cả quỹ tín thác và các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác đều có mục tiêu hỗ trợ tài chính cho các hoạt động từ thiện, tài trợ trong lĩnh vực mà tổ chức hoặc bảo tàng đang hoạt động. Tuy nhiên, mục tiêu của quỹ tín thác thường là hỗ trợ cho các hoạt động VHNT hoặc giáo dục trong khi các quỹ từ thiện, tài trợ khác có thể tập trung vào các mục tiêu xã hội khác nhau như hỗ trợ giáo dục, y tế, môi trường, và nhiều lĩnh vực khác. Về quyền quản lý: Trong quỹ tín thác, những người tài trợ gồm tổ chức hoặc cá nhân tin tưởng và giao phó nguồn tài chính cho một tổ chức VHNT (như nhà hát hay bảo tàng) để quản lý và sử dụng theo những tiêu chí đã thỏa thuận. Trong khi đó, các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác thường do chính tổ chức công khai hoặc cá nhân sở hữu và quản lý.

Về quyền lợi và rủi ro: Với quỹ tín thác, người tài trợ không nhận lại lợi nhuận hay phần chia trong việc quản lý và sử dụng nguồn tài chính. Điều này có nghĩa là họ không có quyền hạn về việc quản lý sử dụng tài chính, nhưng cũng không phải chịu rủi ro tài chính của những quyết định đó. Trong khi đó, trong các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác, người tài trợ có thể có quyền tham gia quản lý và có lợi nhuận từ nguồn tài chính như cổ tức hay lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh mà quỹ tài trợ hỗ trợ. Về phạm vi tác động: Quỹ tín thác thường có phạm vi tác động cục bộ, trong đó những nguồn tài chính được sử dụng để phục vụ cộng đồng và vùng lãnh thổ nơi quỹ được tạo ra. Trong khi đó, các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác có thể có phạm vi tác động rộng hơn, quốc gia hay quốc tế, và hỗ trợ cho các vấn đề và mục tiêu lớn hơn.

Về quyền kiểm soát: Trong quỹ tín thác, những tổ chức VHNT nhận tài chính từ quỹ tín thác thường phải tuân thủ tiêu chuẩn và điều kiện đề ra bởi người tài trợ không có quyền tranh luận và kiểm soát cao về cách sử dụng nguồn tài chính đó. Trong khi đó, đối tác tài trợ của các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác thường có sự tham gia và ảnh hưởng cao hơn trong việc đưa ra quyết định và kiểm soát việc sử dụng tài chính.

Vẫn còn những thách thức cần được vượt qua

Như vậy, những quỹ tín thác được hình thành sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và đáp ứng nhu cầu cho các tổ chức VHNT. Quỹ tín thác là một nguồn tài trợ đặc biệt được tạo ra để bảo vệ và quản lý các tài sản, tiền bạc hoặc tài nguyên khác cho lợi ích của một cá nhân hoặc một nhóm người khác. Một lợi ích quan trọng của việc có các quỹ tín thác là chúng cung cấp nguồn tài trợ ổn định và bền vững cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật. Các quỹ này thường được tài trợ từ nguồn tài chính khác nhau, bao gồm các khoản đóng góp từ cá nhân, tổ chức và nguồn tài trợ từ các tổ chức công cộng hoặc tư nhân. Điều này giúp đảm bảo rằng các tổ chức văn hóa nghệ thuật có nguồn tài trợ ổn định để duy trì và phát triển các hoạt động của mình.

Quỹ tín thác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sự sáng tạo và đa dạng trong lĩnh vực VHNT. Các tổ chức VHNT có thể sử dụng nguồn tài trợ từ quỹ để tài trợ cho các dự án nghệ thuật mới và mang tính đột phá, hỗ trợ các nghệ sĩ trẻ và những ý tưởng sáng tạo, giúp tạo điều kiện cho sự phát triển và thúc đẩy sự đa dạng trong ngành VHNT, đồng thời nâng cao chất lượng và giá trị của các tác phẩm nghệ thuật. Ngoài ra, các quỹ tín thác còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Việc bảo tồn di sản văn hóa là một nhiệm vụ quan trọng để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của mỗi quốc gia. Các quỹ tín thác có thể cung cấp nguồn tài trợ để bảo tồn và tôn tạo các công trình kiến trúc, di tích lịch sử, truyền thống dân gian, nghệ thuật truyền thống và các hình thức nghệ thuật khác, giúp các di sản văn hóa được bảo tồn và truyền lại cho thế hệ tương lai.

Trên thế giới có nhiều bài học thành công của các quỹ tín thác ở các tổ chức VHNT lớn như Quỹ tín thác của Bảo tàng Metropolitan (The Metropolitan Museum of Art) ở New York đã được thành lập từ năm 1871 và đã giúp bảo tàng Metropolitan trở thành ngôi nhà của hơn hai triệu tác phẩm nghệ thuật từ khắp nơi trên thế giới. Hay Quỹ tài trợ nhiều chương trình triển lãm, nghiên cứu và giáo dục, cho phép bảo tàng tổ chức các triển lãm đa dạng và thu hút hàng triệu lượt khách tham quan hàng năm. Quỹ tín thác của Nhà hát Hoàng gia (Royal Opera House) ở London đã đóng góp rất nhiều vào việc duy trì và phát triển các chương trình biểu diễn nghệ thuật tại Nhà hát Hoàng gia. Quỹ đã hỗ trợ tài chính cho việc sản xuất các vở opera, ballet và các buổi biểu diễn âm nhạc hàng đêm. Nhờ vào sự hậu thuẫn này, Nhà hát Hoàng gia đã tổ chức nhiều vở diễn độc đáo, nổi tiếng trên toàn cầu và thu hút đông đảo khán giả...

Điều đó cho thấy hiệu quả của các quỹ tín thác trong việc duy trì và phát triển các bảo tàng, nhà hát nổi tiếng trên thế giới, từ việc tổ chức các chương trình biểu diễn đa dạng cho đến cải thiện cơ sở vật chất và trưng bày tác phẩm nghệ thuật. Nhờ vào sự ủng hộ tài chính từ các quỹ tín thác, những tổ chức này có thể tiếp tục mang lại giá trị VHNT cho cộng đồng rộng lớn, đồng thời thu hút sự quan tâm và ủng hộ của khán giả, du khách từ khắp nơi trên thế giới. Đây hoàn toàn có thể là những gì có thể học hỏi được ở Việt Nam.

Tuy nhiên, mặc dù quỹ tín thác có thể mang lại nhiều lợi ích đối với các tổ chức VHNT ở Việt Nam, vẫn còn những thách thức cần được vượt qua. Một trong số đó là việc tìm kiếm nguồn tài trợ ổn định và đáng tin cậy. Các quỹ tín thác thường phụ thuộc vào sự đóng góp từ các bên tài trợ, và việc thu hút và duy trì nguồn tài trợ là một thách thức liên tục. Để làm được điều đó, chúng ta cần hoàn thiện hơn nữa hành lang pháp lý cho sự ra đời của các quỹ tín thác, trong đó có luật về hiến tặng và tài trợ, sửa đổi luật quản lý sử dụng tài sản công và luật đối tác công - tư, luật thuế,... Bên cạnh đó, bản thân các tổ chức VHNT cũng cần có các chính sách và quy định rõ ràng để đảm bảo quỹ tín thác hoạt động một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Chúng ta có thể tin rằng, cùng với sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước, với mong muốn tháo gỡ những điểm nghẽn cho VHNT nước nhà, việc hình thành các quỹ tín thác sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu và tạo đột phá về huy động nguồn lực cho sự phát triển của các tổ chức VHNT ở Việt Nam thông qua việc cung cấp nguồn tài trợ ổn định, khuyến khích sự sáng tạo và đa dạng, và bảo vệ di sản văn hóa đất nước. 

PGS.TS BÙI HOÀI SƠN